Nieuwe Nederlandse Grondwet

Het logboek bevat berichten over opmerkelijke ontwikkelingen bij  de totstandkoming van de Nieuwe Nederlandse Grondwet

maandag 31 december 2018     Een kerkgeschiedenis
Het boek Het katholicisme in Europa. Een geschiedenis (445 bladzijden) is verschenen. Het is geschreven door Karim Schelkens, Paul van Geest en Joep van Gennip, allen verbonden aan universiteiten. Het is besproken door de journalist, historicus en radiopresentator Jos Palm in de NRC  van 28 december 2018, pagina C12, onder de titel Concurrent van de aardse machten.  Jos Palm onderkent bij de drie schrijvers een dubbele houding, namelijk die van afkeer en trouw, die van distantie en betrokkenheid. Palm tekent uit het boek op dat het christendom als een extreme morele gemeenschap  begon. Daar was niet theologische maar morele zuiverheid het criterium. Dat werd naderhand anders toen theologische rechtzinnigheid de boventoon kreeg, een soort theocratie, een soort algemene wereldleiding van de paus. Dat laatste pakte anders uit: het christendom moest gaan toestaan dat begrippen als vrijheid, ratio en autonomie stilaan begrippen als gehoorzaamheid naar de tweede plaats verdrongen.  CS   (Zie ook dit Logboek de dato vrijdag 23 november 2018, getiteld De fase van de kinderlijkheid voorbij.)
——————————————————

dinsdag 18 december 2018        Een proeve (tweede aanzet) 

Het christendom heeft een basisdocument: De twaalf artikelen van het geloof. De eerste bekende versie van dit document is van rond het jaar 170. Tot op de dag van vandaag is het een onderdeel van de eredienst in de kerken. Samen met anderen ben ik nu bezig een soortgelijk basisdocument op te stellen: De Twaalf Artikelen van het Weten. Dit document zou grondslag kunnen worden voor bijvoorbeeld humanistische scholen in Nederland. Hieronder staan de beide basisdocumenten achter elkaar.

De twaalf artikelen van het christelijke geloof
1 Ik geloof in God den Vader, den almachtige Schepper van de hemel en van de aarde.
2 En in Jezus Christus, zijn eniggeboren Zoon, onze Heere;
3 die ontvangen is van den  Heilige Geest, geboren uit de maagd Maria;
4 die geleden heeft onder Pontius Pilatus, is gekruisigd, gestorven en begraven, nedergedaald ter helle;
5 ten derde dagen wederom opgestaan van de doden;
6 opgevaren ten hemel, zittende ter rechterhand Gods des almachtige Vaders;
7 van waar Hij komen zal om te oordelen de levenden en de doden.
8 Ik geloof in de Heilige Geest.
9 Ik geloof een heilige, algemene, Christelijk Kerk, de gemeenschap der heiligen;
10 vergeving van de zonden;
11 wederopstanding van het vlees;
12 en een eeuwig leven.

 De Twaalf Artikelen van het Weten  (proeve)       (tweede aanzet)

“Voor de aarde was de zaak eenvoudig genoeg. Die draaide maar om z’n as en vervolgde z’n baan om de zon en had er geen weet van. Maar de menschen erop tobden met moeite en zorg en veel verdriet door de dagen (…).”
Uit de novelle De uitvreter van Necio (1882-1961).

1.  De mens bevindt zich in het heelal. Het heelal is voor hem eindeloos in tijd en in ruimte.
2.  De mens bewoont de  aarde.  De aarde is, vanuit de zon gerekend, de derde planeet in zijn zonnestelsel.
3.  De aarde is tijdelijk. De aarde is kwetsbaar (overbevolking, nucleaire energie, meteorietinslagen, etc.).
4.  Op aarde is er leven,  vanuit een vooralsnog peilloos verleden geëvolueerd. [Charles Darwin] De mens maakt deel uit van dat leven. Het leven vraagt levensonderhoud. Dat gaat met hardheid en wreedheid gepaard.
5.  Op aarde is er bewustzijn;  bij de mens op bijzondere wijze en in bijzondere mate.
6.  Het bewustzijn van de mens is kwetsbaar (hersenbeschadiging), beïnvloedbaar (indoctrinatie, drugs), maakbaar (artificiële intelligentie). [Karl Marx]
7.  De mens leeft in een wereld van tegenstellingen (goed en kwaad, mooi en lelijk, waar en onwaar, vreugde en verdriet, links en rechts, dood en levend, etc. etc.). [Herakleitos]
8.  De mens leeft in een wereld van oorzaak en gevolg, en van doelgerichtheid. [Baruch de Spinoza]
9.  De mens ervaart – om zijn wonderbaarlijke en mysterie blijvende werkelijkheid te doorgronden – geen voorlichting van buiten zijn wereld. Hij is op zichzelf aangewezen. Hij heeft voor dit doorgronden zijn wijsbegeerte (filosofie). Voor het beoefenen van de wijsbegeerte is moed nodig. [Friedrich Nietzsche]
10. De mens zoekt naar de zin van het bestaan. De mens zoekt hulp en troost bij groot verdriet en bij grote rampen. De mens is daarbij geneigd in een bovenaards wezen (god) te geloven. Het gevaar van antropomorfisme (de voorstelling van god in menselijke vormen) is hier aanwezig. [Gilbert Ryle]
11. De mens ervaart eerbied, respect, voor met name zijn medemens. De Ander verplicht. Die dimensie van zijn bestaan heeft een religieus, ethisch karakter.  [Emmanuel Levinas]
12. De mens – gezegend met humor en  relativeringsvermogen, arbeidend, rustend, opvoedend, wetenschap en kunst en sport  beoefenend,  etc. etc. –  geniet van zijn leven in zijn wereld die onbarmhartig is. De mens kan zijn leven beëindigen, wanneer zijn leven te zwaar voor hem is. [Huib Drion]   CS  (Zie dit Logboek de dato 6 december 2018.)

—————————————————————

zaterdag 15 december 2018      Bevrijdende twijfel

“In het vrijzinnig-liberale Nederland heb ik de twijfel ontdekt: de meest bevrijdende ontdekking in mijn leven. De twijfel begon toen ik mensen tegenkwam die mij oprecht vragen stelden. Niet om mijn mening te bestrijden, maar om deze te begrijpen. Ik begon te twijfelen en de aan elkaar vastgemetselde zekerheden begonnen één voor één te verbrokkelen. Het bouwsel van geconformeerde ideeën werd wankel”. Dit schreef de cultureel psycholoog Keyvan Shahbazi in de Volkskrant van 10 december (pagina 18). Hij had als kind zijn waarheden van zijn moeder geleerd, die geloofde dat de niet-moslims onrein zijn, dat haar almachtige god en zijn loopjongen Mohammed je in de hel lieten branden als je alcohol dronk, varkensvlees at, niet vastte tijdens Ramadan, en niet drie keer per dag bad (sjiieten bidden drie, niet vijf keer per dag).  CS
——————————————

donderdag 6 december 2018        Eerste aanzet

In vervolg op dit Logboek de dato 31 oktober 2018 (“De twaalf artikelen van het geloof”) noteer ik hier mijn eerste aanzet om in overleg een eigentijdse, verantwoorde en beknopte wereld- levens- en mensbeschouwing te formuleren, welke de fase van de kinderlijkheid voorbij is.

Nieuwe Twaalf Artikelen (proeve)          (eerste aanzet)
1.  De mens bevindt zich in het heelal. Het heelal is voor hem eindeloos in tijd en in ruimte.
2.  De mens bewoont de  aarde.  De aarde is, vanuit de zon gerekend, de derde planeet in zijn zonnestelsel.
3.  De aarde is tijdelijk. De aarde is kwetsbaar (overbevolking, nucleaire energie, meteorietinslag, etc.).
4.  Op aarde is er leven. De mens maakt deel uit van dat leven. Het leven vraagt levensonderhoud. Dat gaat met hardheid en wreedheid gepaard.
5.  Op aarde is er bewustzijn;  bij de mens op bijzondere wijze en in bijzondere mate.
6.  Het bewustzijn van de mens is kwetsbaar (hersenbeschadiging), beïnvloedbaar (drugs), maakbaar (artificiële intelligentie).
7.  De mens leeft in een wereld van tegenstellingen (goed en kwaad, mooi en lelijk, waar en onwaar, vreugde en verdriet, links en rechts, dood en levend, etc. etc.).
8.  De mens leeft in een wereld van oorzaak en gevolg, en van doelgerichtheid.
9.  De mens ervaart – om zijn wonderbaarlijke werkelijkheid te doorgronden – geen voorlichting van buitenaf. Hij is  op zichzelf aangewezen. Hij heeft voor dit doorgronden zijn wijsbegeerte (filosofie). Voor het beoefenen van de wijsbegeerte is moed nodig.
10. De mens zoekt naar de zin van het bestaan. De mens zoekt hulp en troost bij groot verdriet en bij grote rampen. De mens is daarbij geneigd in een bovenaards wezen (god) te geloven. Het gevaar van antropomorfisme (de voorstelling van god in menselijke vormen) is hier aanwezig.
11. De mens ervaart eerbied voor met name zijn medemens. De Ander verplicht. Die dimensie van zijn bestaan heeft een religieus, ethisch karakter.
12. De mens geniet van zijn leven in zijn wereld die onbarmhartig is. De mens kan zijn leven beëindigen, wanneer zijn leven te zwaar is (de pil van Drion).  CS
————————————————————————

vrijdag 23 november 2018      De fase van de kinderlijkheid voorbij 

In  deel 1 van Tweeluik over Europa in de twintigste eeuw schrijft de Engelse hoogleraar moderne geschiedenis Ian Kershaw: “De pauselijke monarchie beleefde een hoogtepunt toen de paus in 1950 zijn ex cathedra gezag gebruikte om ‘in zijn onfeilbaarheid’ te verklaren dat de Maagd Maria met lichaam en ziel in de hemel was opgenomen. In een steeds seculierder, sceptischer en democratischer tijdperk waren de dagen van deze vorm van absolutistische  monarchie wel geteld”. (Zie het hoofdstuk “Christelijke kerken: uitdagingen en continuïteit”.)

Laat met name de rooms-katholieke kerk – zijnde wereldkerk en hoedster van het geestelijke leven – institutioneel het roer omgooien. Laat zij gaan werken aan een verantwoorde wereld-, levens- en mensbeschouwing, welke de fase van kinderlijkheid voorbij is. Moge vervolgens de islam, in het kielzog van de kerk, de noodzakelijke koerswijziging gaan volgen.  CS
—————————————————–

donderdag 22 november 2018         Gebroken
In de nieuwsbrief van de gewaardeerde onderneming Alfine Uitvaarten  in Driebergen (Utr) staat vandaag onder de titel ‘Geen Uitweg’ het volgende verslag: “Ik trof Sagi aan, zittend naast de bank waarop zijn vrouw Jeannette lag. Even daarvoor was zij, pas 50 jaar oud, met behulp van euthanasie overleden. Zelden zag ik iemand zo gebroken, zo intens verdrietig. Fluisterend vertelde hij me dat hij met haar mee had willen gaan. Dat hij haar gesmeekt had samen met haar te mogen sterven. Jeannette had dat niet goed gevonden en nu moest hij verder zonder haar. Hij zag geen uitweg”. CS
———————————————————

dinsdag 13 november        Jolande Withuis
Jolande Withuis (1949, sociologe, feministe, schrijfster): “Mijn motto is: wees hoffelijk tegen gelovigen, maar wees scherp en meedogenloos tegen hun religies. Iedereen mag geloven wat hij wil, maar geloven en culturen verdienen geen respect. Die verdienen kritische bevraging.” (Interview in de Volkskrant van gisteren, pagina 12 en 13, getiteld ‘Alsof je de wereld moet verbeteren’, in de reeks ‘Zin van het Leven’)   CS
—————————–
vrijdag 9 november 2018    Een andere kijk op levensbeëindiging

De redactie van de Volkskrant had een Skype-gesprek met de Amerikaanse psycholoog Jesse Bering. Die heeft een boek geschreven dat in Nederland is verschenen onder de titel Een zelfgekozen einde – Waarom mensen zelfmoord plegen. Bering, homo en vanuit die geaardheid in zijn jonge jaren zich zelf hebbende willen verhangen en nog altijd een doodsverlangen in zich dragend, deed een zoektocht naar wetenschappelijke kennis over suïcide in verschillende disciplines. Het resultaat van dat onderzoek staat in zijn boek: enerzijds een daad van bescherming voor hemzelf en anderzijds een mogelijke hulp voor anderen. (Zie het verslag van dat Skype-gesprek, getiteld “Leren leven met levensmoeheid” in de krant van afgelopen zaterdag, de bijlage SIR EDMUND, pag. 44-46.)

Jesse Bering zegt: “Zie suïcidale gedachten liever als onderdeel van het mens-zijn dan als indicatie van een ernstige psychiatrische stoornis. Ja, ik wil benadrukken dat je niet vreemd, gek of ziek bent als je suïcidale gedachten hebt. Het is vrij gewoon om soms aan jezelf of het leven te willen ontsnappen. Dat is een universeel menselijk fenomeen. Het ook dóén is gelukkig vrij zeldzaam. Maar we zitten op de verkeerde weg door suïcide te medicaliseren. Daarmee leggen we het risico op zelfdoding buiten onszelf, want wie overweegt uit het leven te stappen moet wel een ernstige psychiatrische stoornis hebben. Dat klopt volgens mij niet. Iedereen kan door een bepaalde gebeurtenis meegezogen worden, in een negatieve spiraal raken. Levensmoeheid is een fundamenteel onderdeel van het mens-zijn en daar moeten we mee om leren gaan”. Overigens onderkent Bering suïcide ook op grond van een mentale ziekte, zoals depressie en bipolaire stoornis, maar in zijn studie komt naar voren dat slechts ongeveer 5 procent van de mensen met die stoornis “de hand aan zich zelf slaat”.

In de lijn van de gedachtegang van Jesse Bering is het dus helemaal niet “gek” als bijvoorbeeld een bejaarde man, die na een lang leven zijn dierbare vrouw verloren heeft, behoefte heeft om te slapen en niet meer wakker te worden (te ontslapen dus). Die oude man moet daarmee zien te leven. Ons denken (en ons voelen) over suïcide, tot uitdrukking komend in onze (grond)wetgeving, zou in vervolg op het boek van Bering bijgesteld moeten worden. CS
————————————–

maandag 5 november 2018      Johannes Witteveen

Het volgende zei de 97-jarige oud-politicus, topeconoom en soefi Johannes Witteveen in een interview over de aanvaarding van het verongelukken van zijn geliefde, gewaardeerde zoon Willem in de vliegtuigramp op 17 juli 2014, vlucht MH17 (interview in speciale uitgave van het Landelijk Expertisecentrum Sterven, 2018/2019, pag. 63-67, getiteld DREMPEL):

“Ik had een goede relatie met Willem. Na het gebeuren met vlucht MH17 kreeg ik heel mooie brieven van mensen die hem goed kenden en hem waardeerden, enzovoorts. Ik leerde hem zo beter kennen –  als een nobele man, buitengewoon begaafd. Behalve hoogleraar in het recht was hij ook muzikaal,  en hij schilderde en schreef ook. Nota bene op de dag voor zijn vertrek had Willem zijn boek ingeleverd bij de uitgever.  De wet als kunstwerk heette het.  Daarin probeerde hij muziek en recht bij elkaar te brengen, heel interessant. Ik had wel een iets intiemer contact met mijn zoon willen hebben,  maar ik kan hem nu niet meer spreken of zien. Dat doet mij wel verdriet. In die eerste maanden heb ik een paar keer kramp in mijn buik gevoeld. In je ingewanden zitten veel zenuwen. Die reageren op spanningen en dergelijke.”

Ik , 86-jarige, herken het: het niet aflatende, verdrietige besef van het er niet meer zijn van mijn echtgenote; het zit ook in mijn onderlijf, het ene moment meer dan het andere. CS
————————————————-

woensdag 31 oktober 2018     De twaalf artikelen van het geloof
Ik herlas De twaalf artikelen van het geloof. Het trof mij hoe antropomorf  (mensvormig) dat oer christelijke document is. Het goddelijke wordt er gebracht als het wereldlijke  / het menselijke in uitvergrote vorm. “… God, de almachtige vader … Jezus Christus, zijn enige zoon, onze heer …  is opgestegen ten hemel … zit aan de rechterhand van God… ”. Met de huidige natuurwetenschappelijke kennis en de huidige filosofische inzichten kun je deze taal niet meer gebruiken, ook niet als beeldtaal. Samen met een bevriende, gewaardeerde neef en leeftijdgenoot ga ik een aantal nieuwe “artikelen” formuleren over ons mens-zijn. Een proeve. Verantwoord komen verschillende dimensies van het mens-zijn aan de orde, ook zijn religieuze dimensie. Medewerking van derden is welkom. CS
—————————————————-

woensdag 24 oktober 2018     Onkerkelijk /  Ongelovig / Religieus

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) heeft het zojuist onderzocht: de meerderheid van de Nederlanders van vijftien jaar en ouder rekent zich anno 2018 niet tot een kerkelijke of levensbeschouwelijke gezindte, namelijk 50,7 procent. Al in 2016 bleek uit onderzoek dat 58 procent van de Nederlandse bevolking een atheïstische of agnostische levensbeschouwing heeft. Deze cijfers bevestigen de huidige leegloop en leegstand van kerken in Nederland. Dit alles betekent evenwel niet dat al die onkerkelijken, al die atheïsten, al die agnosten a-religieus zijn. Hedendaagse theologen, godsdienstwetenschappers en filosofen wijzen daarop. Zoals de godsdienstfilosoof Taede A. Smedes in de Volkskrant van vandaag (pagina 25) in zijn artikel, getiteld ”Nederlanders niet minder maar anders religieus”. Hij stelt religie niet gelijk aan godsgeloof. Hij ziet religie “als een persoonlijk besef van een dimensie van de werkelijkheid die de individuele mens of de werkelijkheid als geheel omgeeft, doordringt en draagt”.

Uitgaande van deze stand van zaken zou ik graag met anderen – in de plaats van de vroegchristelijke Twaalf Artikelen van het Geloof –  in duidelijke bewoording en in kort bestek een verantwoorde wereldbeschouwing / levensbeschouwing / mensbeschouwing willen formuleren. Deze zou ook van invloed moeten zijn op de Nieuwe Nederlandse Grondwet. CS
————————————————————-

zondag 14 oktober 2018       Constateringen
. Het heelal is eindeloos in ruimte en tijd.
. Het heelal is niet te vernietigen.
. Het heelal / het Zijn is een mysterie.
. De aarde is een tijdelijk verschijnsel in het heelal.
. Er is leven op aarde: er zijn planten, dieren, mensen.
. Er is bewustzijn op aarde.
. Nu is aan de orde: robotisering; kunstmatige intelligentie.
. Mensen met psychedelica (LSD) hebben buitengewone ervaringen.
. Mensen zijn geneigd al te menselijk over het Zijn te denken.
. Mensen hebben een zintuig voor waarheid, goedheid en schoonheid.
. De Ander verplicht.
. Het leven op aarde is – behalve mooi – hard en wreed.
. Er is geen Voorzienigheid.
. Mensen worden meer en meer geseculariseerd. CS
———————————————

zaterdag 6 oktober 2018        Verontwaardiging

Een voormalig lid van een Regionale Toetsingscommissie Euthanasie, een ethicus, stelde in een interview in de NRC van 28 september dat gehoor moet worden gegeven aan een dementerende die terugkomt op een wilsbesluit dat eerder in een heldere toestand is genomen. Een briefschrijfster reageert in de NRC van 3 oktober verontwaardigd op deze stelling. Zij schrijft: “Het is een grote denkfout waarde te willen hechten aan de mening van een dementerende. Maar wanneer die dementerende eerder als gezond, intact en weldenkend individu bij herhaling laat weten alleen in leven te willen blijven met die vermogens, hoe kan het dan dat anderen vinden die wens te moeten schenden? Van menswaardig denken en handelen gesproken”.

Ik deel de verontwaardiging van de briefschrijfster. CS
———————————————-  

woensdag 26 september 2018     Leren sterven

Het Landelijk Expertisecentrum Sterven (deze organisatie streeft naar het vergroten van het bewustzijn over sterven en naar het wegnemen van doodsangst) komt een dezer dagen met de uitgave, getiteld Drempel. Deze uitgave bevat een serie interviews met mensen die een ervaring met de dood achter de rug hebben. Een van die geïnterviewde mensen is de televisiepresentator Astrid Joosten (60), aan wie  in 2012 haar beminde levenspartner, muzikant, componist en producer Willlem Ennes (64 geworden) is ontvallen: een grote tumor in de alvleesklier met uitzaaiingen; zes weken na de diagnose dood. De Volkskrant van afgelopen maandag bevat een voorpublicatie van het interview met haar (de pagina’s V10 en V11). Daarin zegt Astrid Joosten dat haar man voor actieve euthanasie koos, omdat hij zelf het moment wilde bepalen en niet wilde versterven met een overdosis morfine als laatste zet. Zij was zeer verdrietig om het verlies, heeft moeten leren rouwen en is in dat proces meer in balans gekomen. “Minder rationeel, meer emotioneel. Daar ben ik blij om. Het verlies is niet helemaal voor niets geweest. Ik ben een betere versie van mezelf geworden. […]  Ik ben niet langer bang om dood te gaan. Willem heeft mij voorgedaan hoe je dat doet. De kunst van het sterven is toch: acceptatie, de rust vinden er vrede mee te hebben”, aldus Joosten. Religie is voor haar geen bron van troost. Deze is in haar beleving  niet meer dan een zoethoudertje. Er is, volgens haar, alleen het hiernamaals en achter de eindigheid ligt niets.

Een toonbeeld voor deze tijd. We leven in een geseculariseerde wereld. Voor veel mensen is er geen troost van “straks weer samen zijn in de hemel”. Leren leven met de eindigheid, met de pijn en het verdriet om het gemis (dat er voor menigeen nooit niet is…). Dat is het devies. Dat is ook een hele opgave, waar een vorm van dapperheid voor nodig is en waarvoor je naasten zo belangrijk zijn.  CS

——————————————-

maandag 17 september 2018    “the old man’s friend”

Anton Koolen, een 65-jarige arts en farmacoloog, sinds zijn 40^ste jaar aan artrose en depressie lijdend, een korter en prachtig leven prefererend boven een langzaam aftakelend oud worden of bezwijken aan een lijdensweg door kanker, euthanasie bij ondraaglijk lijden en een pil van Drion bij voltooid leven een armoedige strategie vindend,  is van oordeel dat de geneeskunde de bakens moet verzetten. Hij stelt: “Zij zou zich minder moeten richten op het bestrijden van doodsoorzaken en meer op het voorkomen van nare gevolgen van een langer leven. Doodsoorzaken met een kortere lijdensweg dan hart- en vaatziekten, kanker en alzheimer moeten weer een kans krijgen, zoals een infectieziekte. Longontsteking werd in de vorige eeuw ‘the old man’s friend’ genoemd. Het is een relatief plezierige manier om te sterven omdat je binnen een paar dagen weg bent. Er is veel bereikt in de geneeskunde, maar ik zou graag zien dat medici en maatschappij een discussie gaan voeren over de vraag hoe we aan ons einde willen komen.” (Zie de Volkskrant van afgelopen zaterdag, pagina 4 OPINIE, met de ondertitel “Doodsoorzaken met een kortere lijdensweg dan hart-en vaatziekten, kanker en alzheimer moeten weer een kans krijgen”.)

Dit stukje lijnt met dat van donderdag 7 juni 2018 in dit Logboek, getiteld “Het ouder wordende brein”. CS
———————————————-

donderdag 13 september 2018      Als muziek in de oren

D66-senator Hans Engels (67, staatsrechtdeskundige) is voorstander van democratisering van ons staatsbestel, van modernisering van onze Grondwet en van het gemakkelijker maken van het wijzigen van onze Grondwet. “De Grondwet is te rigide en een sta-in-de-weg voor democratische vernieuwing”, aldus Engels. Om iets in de Grondwet te wijzigen,  dat is erg ingewikkeld en het duurt heel erg lang. Er zijn (dat is grondwettelijk zo bepaald)  twee stemrondes in de volksvertegenwoordiging  voor nodig, een tussentijdse verkiezing, en is er de eis van  tweederde meerderheid in de tweede stemronde.  Dat moet anders volgens Engels: een grondwetwijzing moet mogelijk worden na een stemming in de Tweede- en Eerste Kamer met een gewone meerderheid, waarna de bevolking met een bindend correctief referendum het laatste woord krijgt. Maar praktisch krijg je zo een substantiële verandering / vernieuwing er nauwelijks door: een minderheid van eenderde tegenstemmers is gemakkelijk te organiseren. Hier is het nadeel dat je het systeem via het oude systeem moet vernieuwen. (Zie de Volkskrant van 11 september, pagina 2, het artikel ‘Wijzigen Grondwet moet veel makkelijker worden’ en pagina 8, het interview ‘Die grondwet van ons is zo rigide’.)

Het door Hans Engels voorgestelde, het klinkt als muziek in de oren. Maar wel: “Het ligt in de lijn van de ideeën van David van Reybrouck over democratie dat burgers zelf – en dus niet hun gekozen vertegenwoordigers – hun grondwet samenstellen. In de praktijk is het een kwestie van vorming van representatieve groepen Nederlanders (door loting samengesteld), die zich buigen over de verschillende onderdelen van de grondwet”. (Zie punt 6 in  de Verantwoording  van de Nieuwe Nederlandse Grondwet.)   CS
——————————————————————-

zondag 9  september 2018     Respect voor alles en iedereen
De Filosofie Kalender 2018 citeert op dinsdag 4 september de Japanse, filosofische zenmeester Hakuin Ekaku (1686-1768). Die zei: “Wie beseft dat zijn rede nooit in staat is om het mysterie van de realiteit te doorgronden, ontwikkelt bescheidenheid en probeert alles en iedereen te respecteren”.
Deze gedachte lijnt met mijn vorige stukje van 2 september. Wat lijkt het goed, als het filosofieonderwijs dit besef terdege onder de aandacht van de leerlingen / studenten brengt. Respect voor alles en iedereen dus. In ons huidige tijdperk (het antropoceen) zou dit goed van pas komen. Op dit tijdperk kunnen (helaas) de volgende negatieve etiketten geplakt worden: nucleaire dreiging, wereldverontreiniging, overbevolking, volksverhuizing, consumentisme, hedonisme, racisme, godsdienstfanatisme. Met het wijsgerige besef van onze betrekkelijke kennis zouden we – kan het zijn met een goed humeur – de vele problemen te lijf kunnen gaan. Het zou ook zijn weerslag kunnen gaan vinden in de Nieuwe Nederlandse Grondwet. CS
————————————————-

zondag 2 september 2018      LSD en Filosofie
Mensen die psychedelica gebruiken (bewustzijnsveranderende middelen zoals het in 1943 ontdekte LSD), hebben een andere ervaring dan de normale. Ik lees:  “Wie dankzij LSD in een andere werkelijkheid verbleef, vergeet dat nooit. (…) De ervaren werkelijkheid wordt helemaal anders omdat de ordening die het centrale ‘ik’ normaliter oplegt aan de waarneming tijdelijk wegvalt. (…) Veel ‘psychonauten’ menen zo oprecht in contact te hebben gestaan met een hogere werkelijkheid. (…) Een van hen krijgt een diepe ervaring. Hij begrijpt ineens wat God is, of hoe het zit met zijn verbinding met het universum. (…) Het zijn geen cognitieve, maar existentiële ervaringen.” Dit lees ik in het artikel ‘Het ego valt weg / Alles is liefde’ in de NRC van 10 augustus 2018, de pagina’s C4 en C5.

De filosoof – voor wie de verwondering wezenlijk is – stuit zonder psychedelica op het raadsel van het Zijn en het Behoren. De filosoof staat met zijn nuchtere boerenverstand voor de ondoorgrondelijkheid van het universum, de onmetelijke ruimte en tijd. Hij ervaart bij zijn zoektocht naar opheldering geen hulp “van het buitenaardse”. Hij moet er zelf uit zien te komen. Hij onderzoekt de grenzen en de mogelijkheden van zijn kennis. Hij is kritisch op de taal die hij gebruikt, want valkuilen liggen hier op de loer. Hij wantrouwt zijn kennis, want ook zijn vermeende “zuivere” kennis  kan verstrengeld zijn met belangen. Hij erkent dat niet enkel zijn verstand hem kennis verschaft, maar ook zijn verschillende gevoelens en zintuigen (hij heeft verschillende “intentionaliteiten”). Hij ervaart dat hij in zijn intentionele benaderingen niet alleen staat, maar dat met name de dieren zijn naasten zijn. Zijn fundamentele niet-weten maakt hem bescheiden. Met de afwezigheid van enige Voorzienigheid, met de eindigheid van zijn leven, met de kwetsbaarheid van zijn zinnen (Alzheimer bijvoorbeeld), met de wreedheid in de natuur, met de zeeën van verdriet, et cetera et cetera, moet hij zien te leven. Maar ook met al het goede en het schone in de wereld. Filosofie gaat – met alle oog voor de vorderingen in de afzonderlijke wetenschappen – over het Ware, het Goede en het Schone.    CS
————————————-

zondag 26 augustus 2018     “Het zal wel fijn zijn daar boven”
Gisteren is een nicht van mij begraven. 89 jaar. Tonny. Zij was, net als ik,  kind in een groot Rooms-Katholiek melkboersgezin in Amsterdam-West. Zij was kien, geestig en  “eigenstandig”. In de godsdienstige wereld, waarin wij leefden, komt van haar de opmerking over het hiernamaals: “Het zal wel fijn zijn daar boven, want er is nog nooit iemand teruggekomen”.
In onze huidige geseculariseerde en blijvend ondoorgrondelijke wereld stoten we nu op een andere, niet-geestige en onromantische reactie, namelijk: zien te leven met de onherroepelijke eindigheid van ons bestaan. CS
—————————————–

zondag 19 augustus 2018      Blinddoek
Vrouwe Justitia is geblinddoekt. Dat beeld drukt de noodzakelijke onpartijdigheid van onze rechters uit. Op basis van hun wetskennis dienen zij op een zo objectief mogelijke wijze hun weegschaal te bedienen. De beroepsgroep van de rechters hoeft niet representatief voor de gehele bevolking te zijn. Dat geldt wél voor onze volksvertegenwoordiging. Deze moet een afspiegeling van onze verschillen zijn en dat is helaas niet het geval: te weinig vrouwen, te weinig niet-academici, te weinig Nederlanders met een immigratieachtergrond.  In haar column, getiteld “Onbestaanbaar”, wijst Elma Drayer op deze omissie. (Zie de Volkskrant van afgelopen vrijdag, pagina 2.)
Ik deel de opvatting van Elma Drayer, maar een waarlijk representatieve volksvertegenwoordiging, dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Een voor de hand liggende oplossing  reikt David van Reybrouck aan: loting naar het voorbeeld van de oude Grieken. Jammer genoeg zal ik (86) dit niet meemaken, wel mogelijk / hopelijk mijn beide dochters of hun kinderen. CS
———————————————————–

zondag 12 augustus 2018        Een Duitse vrouw uit Berlijn
Ik ben onder de indruk van de anderhalf uur durende documentaire A German Life (NPO 2, 8 augustus, 22.45 uur). Een Duitse vrouw, Brunhilde Pomsel (1911-2017), vertelt aan het eind van haar leven over hoe zij als Berlijns kind, meisje en vrouw, de periode voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog heeft beleefd. In de jaren dertig kreeg zij een baantje op het ministerie van Voorlichting en Propaganda en werkte zo ruim tien jaar in de nabijheid van minister Joseph Goebbels (1879-1945), in haar ogen op het departement een zeer correcte man, maar onherkenbaar in diens opzwepende toespraken. Zij was bevriend met leeftijdgenoot Eva Löwenthal, een joods meisje dat bij haar thuis over de vloer kwam en de oorlog niet zou  overleven (in 1943 opgepakt en in 1945 gestorven). In 1945 werd Brunhilde gevangen genomen en vijf jaar lang vast gehouden. Eenmaal terug pakte zij haar werk weer op. Pas na haar gevangenis kwam zij tot het besef wat de Duitsers aan misdaden hadden begaan, met name bij de joden. Zij kwam op de gedachte dat niet god bestaat, maar de duivel wel en dat er geen gerechtigheid is.

De documentaire leek te tonen dat de wereld eigenlijk één grote puinhoop is. Dat is niet zo. Er is ook veel goedheid. Enkel maar goedheid (een heilstaat), dat natuurlijk ook niet en ook niet bereikbaar. Maar door zo goed mogelijke bezinning, opvoeding en onderricht (en ook een dosis humor) is er veel goeds te bereiken.  CS
——————————————–

zondag 5 augustus 2018      Islamofobie en Religiekritiek
“Angst hebben voor de islam (islamofobie) is  niet gepast. Is irreëel. Is racistisch. Is populistisch. Is ultrarechts. Mag niet.” Oké, geen angst hebben dus. Maar kritiek hebben op de islam (op godsdiensten in het algemeen) mag dat wel?  Ik heb zowel het een als het ander.  Columniste Elma Drayer deed mij dat in haar column ‘Gedonder bij de buren’ (de Volkskrant van afgelopen vrijdag, pagina 18) weer beseffen. Drayer veegt in haar stukje de vloer aan met bepaalde linkse schrijvers in België en Nederland, die als humorloze inquisiteurs weldenkende collega-schrijvers beledigen, afbranden en op de brandstapel wensen.  CS
————————————————-

woensdag 25 juli 2018     Stef Blok, minister van Buitenlandse Zaken
“Ik bedoel maar: Blok moet weg, maar ik pleit ook voor een moratorium op open brieven van Bekende Nederlanders.”
Max Pam, in zijn rubriek ‘BEWERINGEN & BEWIJZEN’, de slotalinea van zijn column ‘Het Jenninger-gehalte van Stef Blok’, de Volkskrant, 25 juli 2018, pagina 22.  CS
—————————————–
zondag 22 juli 2018         Iran versus Saoudi-Arabië
De afgelopen week zond het Belgische Canvas de driedelige serie uit, getiteld Eeuwige vijanden: Iran vs. Saoudi-Arabië. Het is een drieluik over de eeuwige rivaliteit tussen enerzijds het overwegend sjiitische Iran en anderzijds het overwegend soennitische Saoudi-Arabië. Beide landen – met veel fanatieke islamgelovigen – bekampen, wantrouwen en beschuldigen elkaar. Beide claimen de (absolute) Waarheid. Beide landen – rijk en machtig door de vele oliedollars en het daarmee gekochte wapentuig – beïnvloeden ook  hun naburige islamlanden, wat met enorme oorlogsvernielingen gepaard gaat. De toenmalige Sovjet Unie / het huidige Rusland, de Verenigde Staten, landen in West Europa zijn geleidelijk ook in die tweestrijd betrokken en kiezen daarbij partij voor het ene of het andere land. De aversie in het Westen tegen het goddeloze communisme speelt ook een rol in de vaak kwestieuze bemoeienissen.

Zo een journalistiek gaaf drieluik bekijk je met Westerse ogen, meewarig, blij dat je niet in die landen woont en hopend dat dat eeuwen durende geschil niet naar Europa overslaat bij de momentele islam-immigratie. Je hebt ook de (ijdele) hoop dat de mens daar en hier eindelijk eens op een volwassen manier met bovennatuurlijke zaken leert om te gaan. Komende maandag start op NPO 2 het zesdelige interviewprogramma Kijken in de ziel: Religieuze leiders. Coen Verbraak praat dan met twaalf religieuze mensen (een imam, bisschop, dominee, zuster, zenboeddhist, rabbijn, hindoepriester en anderen). Ik ben benieuwd. Er moet iets gebeuren. Voor de gewenste nieuwe kerkhervorming zou er een nieuwe Luther moeten opstaan in de vorm van een groep weldenkende, goedwillende vrouwen en mannen met gevoel voor de religieuze dimensie van ons bestaan.  CS
——————————————-

vrijdag 13 juli 2018          Meta-ethiek
Met Antoine Braet (1942, neerlandicus, taalfilosoof) ben ik bevriend. Wij kennen elkaar sinds het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw, toen wij betrokken waren bij de start van de succesrijke beweging voor de invoering van het vak filosofie in het onderwijs in Nederland (“vanaf de basisschool tot en met de universiteit”). Antoine legt momenteel de laatste hand aan een studie over meta-ethiek. Op mijn vraag wat hij onder meta-ethiek verstaat liet hij mij het volgende weten: de “meta-ethiek” gaat over de status van normen en waarden. Deze normen en waarden worden gezien als ofwel goddelijke bevelen, ofwel menselijke afspraken ofwel objectieve /aanwijsbare zedenwetten (te vergelijken met natuurwetten). Hij plaatst de meta-ethiek naast de  “normatieve ethiek” . Deze gaat over de geldigheid van normen en waarden. En dan is er ook de “descriptieve ethiek”. Deze gaat over het feitelijk gelden van normen en waarden.

Ik antwoordde Antoine dat de erkenning van de inherente waardigheid van alle leden van de mensengemeenschap in 1948 is vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en dat deze norm / deze waarde dus meta-ethisch een menselijke (intersubjectieve) afspraak is. Normatief ethisch verlangt deze norm / deze waarde echter wel een filosofische rechtvaardiging. Ik herinnerde Antoine eraan dat deze rechtvaardiging voor de Franse filosoof Gabriel Marcel (1889-1973) de voornaamste opgave van de filosofie is. Ik voegde daaraan toe dat ik het met deze mening van Gabriel Marcel eens ben, alsmede met het antwoord dat hij in deze gaf. En ook eens met het antwoord van de uit Litauen afkomstige Franse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995).

Gabriel Marcel ziet de rechtvaardiging van de erkenning van de inherente waardigheid van de mens op het existentiële vlak van leven en dood en niet op het vlak van abstracte rationaliteit. (“Gij zult niet doden!”) Emmanuel Levinas plaatst bij deze rechtvaardiging de in de filosofie gebruikelijke subject-object-relatie (gericht op het begrijpen) naast en onder de subject-subject-relatie (geconfronteerd met het niet kunnen omvatten).  Deze laatste filosofie wordt, aldus Levinas, gekarakteriseerd door eerbied, verplichting, heteronomie en godsdienstigheid, is absoluut en niet te onderscheiden van religie en ethiek.

Ik erken: het zijn geen alledaagse gedachten van Gabriel Marcel en Emmanuel Levinas. Men gaat daar liever aan voorbij, ook filosofen. En dan ook nog te bedenken dat wij onderdeel zijn van een heelal, waar volgens de Nederlandse filosoof Baruch de Spinoza (1632-1677) geen sprake is van normen en waarden, van voorzienigheid, van barmhartigheid et cetera. In tegendeel, er is daar volgens hem sprake van mateloze onverschilligheid, toeval en gedetermineerdheid. Ook daar gaat men liever aan voorbij.

Onderwijs in de filosofie op onze scholen moet ons helpen met deze moeilijke vraagstukken om te gaan.  CS
——————————————-

zondag 24 juni 2018    Wereld van onzekerheid
“In den beginne was het woord”, dat staat in de eerste verzen van het evangelie volgens Johannes. Maar de Duitse filosoof Peter Sloterdijk (1947) ziet dat  anders. Voor hem was niet “het woord”, maar “het onbehagen dat naar woorden zocht” het begin. Sloterdijk ziet de mens als een dier, wiens oorsprong onbekend is en zijn toekomst onzeker. De mens moet zijn toestand verklaren. Sloterdijk: “En dit geeft een gevoel van onbehagen, want we kennen onze oorsprong niet en de toekomst is donker. In de mythologie werd een poging gedaan om de onzekerheden van het bestaan te duiden. Religies trachten de eindigheid ervan te verzachten. Maar ook de wetenschap wordt gedreven door  een gevoel van onbehagen dat ontstaat door het feit dat niet alles verklaard kan worden”. (Zie Filosofie Kalender van 10 juni 2018 met de oneliner van Peter Sloterdijk ‘In de wereld zijn betekent in onzekerheid verkeren’.)

zondag 17 juni 2018     Grenzen van ons kennen